Ik ben bezig met een onderzoek naar de brieven die mijn vader in de oorlogsjaren aan mijn moeder schreef. Hij was toen dwangarbeider in Duitsland. Dat was voor mij ook de aanleiding om mee te doen met het project Arbeidsinzet. Mijn vader is lang weggeweest: van 22 januari 1943 tot 15 juli 1945. In totaal heeft hij meer dan 300 brieven aan mijn moeder gestuurd. Die brieven zijn allemaal bewaard gebleven omdat ze lagen op het “hoogie”; een ruimte bij ons thuis in de kast boven de trap. Het is een dik bij elkaar gebonden pak papier. Mijn moeder heeft ook veel brieven gestuurd. Later heb ik gelezen dat het verboden was om brieven mee naar huis te nemen als je met verlof ging. Mijn moeders brieven zijn daarom helaas verloren geraakt.
Vertrek naar Duitsland
Mijn ouders zijn op 13 januari 1943 getrouwd. Mijn moeder droeg een verbouwde soldatenjas. Bepaalt niet romantisch, ze heeft daar haar hele leven moeite mee gehad. Ze zijn snel getrouwd omdat mijn vader naar Duitsland moest voor de Arbeitseinsatz ofwel betaalde slavernij. ’Nee’ zeggen was er niet bij, het werd door de Duitsers verplicht. Maar als je getrouwd was kreeg je meer geld voor het werk daar en je had meer recht op verlof. De Duitsers hadden de mannen uit de bezette landen hard nodig. De Duitse mannen stonden aan het front en Duitsland werd in het defensief gedrukt.
Op 22 januari 1943 vertrok mijn vader per transport naar Badcanstatt, een deel van Stuttgart. Slechts negen dagen na de huwelijksvoltrekking. Hij zat met een aantal mannen in een barak en werkte twaalf uur per dag aan vliegtuigonderdelen waar hij natuurlijk totaal geen zin in had, het verlangen naar zijn kersverse vrouwtje was enorm. De brieven geven helaas weinig informatie over de omstandigheden daar. Vanwege de censuur was hij uiterst voorzichtig met de informatie in de brieven. Hij heeft talloze bombardementen ondergaan en beschrijft de gruwelijkheden die dat met zich meebracht.
Bevrijding
Mijn vader is op 22 april 1945 door de Amerikanen bevrijd. Daarna is hij nog meegetrokken met het leger, omdat hij goed Duits sprak vermoed ik. Hij wilde of kon niet meteen naar huis. Een verstandige beslissing want zo eenvoudig was het niet om, in het verscheurde oorlogsland zonder enige vorm van vervoer, naar huis terug te keren. Veel terugkomers zijn opgevangen in kampen waar ze ontsmet werden. Er zijn daar veel mensen gestorven door ziekte en uitputting, maar toch ook door besmettingen.
Mijn vader heeft in Duitsland goed Duits leren spreken. Mensen konden zelfs aan zijn accent horen dat hij in de buurt van Stuttgart had gezeten. In zijn koffer lag een exemplaar van Mein Kampf van Hitler. Dat exemplaar stond boordevol met aantekeningen over de zaken waarover hij het niet met de Führer eens was. Bij een controle werd dit exemplaar ontdekt, de Polizei klopte hem op de schouder als compliment toen zij zagen hoe minutieus hij het boek had gelezen.
Houd moed
Mijn ouders zijn lang van elkaar gescheiden geweest in een tijd die wij ons amper kunnen voorstellen. Brieven deden er soms weken over om aan te komen en telefonisch verkeer was onmogelijk. En iedere keer zag mijn moeder de bommenwerpers overkomen, dag en nacht. In de krant kon ze lezen welke steden dit keer weer geraakt waren. Pure hel lijkt mij.
In de brieven sprak mijn vader haar voortdurend moed in, hij schreef dat ze sterk moest blijven. Hij maakte zich voortdurend zorgen over haar en was bang dat ze bij de pakken neer zou gaan zitten. Op afstand probeerde hij toch nog een beetje controle op haar uit te oefenen. Een nog groter probleem was de toenemende zorg over trouw. In de brieven zie je dat naarmate de tijd vordert, dit een groot deel van de brieven in beslag neemt. Hij verkeerde in angst dat hij zijn vrouw kwijt zou raken. Je leest ook in de brieven terug dat het steeds zwaarder werd in Stuttgart met de voortdurende luchtalarmen en bombardementen. Het werk werd ook zwaarder en er kwamen steeds meer tekorten.
De brieven begonnen altijd met de uitspraak dat hij in volle gezondheid verkeerde, met daarop altijd de vraag en/of de hoop dat het bij haar ook zo was. Het zijn vaak ontzettend lieve brieven. Het gehele pakket brieven is een voortdurende liefdesverklaring. En naarmate de tijd vorderde, schreef hij steeds mooier over haar en zijn eeuwigdurende liefde.
