Arbeidsinzet: Sinterklaasrazzia 6 december 1944

Na de grote razzia’s in Rotterdam en Den Haag is in de ochtend van 6 december 1944, Haarlem aan de beurt. Ruim 1300 mannen worden voor de Arbeidsinzet weggevoerd. Een groot deel van hen komt in het beruchte kamp Rees terecht, vlakbij de Nederlandse grens.

Nederlandse dwangarbeiders

In 1944 rukken de geallieerde legers op en neemt het verzet tegen de Duitse bezetter toe. Dit baart de Duitsers zorgen. Door de weerbare mannen weg te voeren en in te zetten als arbeidskracht willen de Duitsers twee vliegen in een klap slaan: ondermijning van het verzet en het tekort aan Duitse arbeidskrachten aanvullen met Nederlandse dwangarbeiders.

‘Lanterfantende’ Nederlanders

Hans Albinn Rauter, de nazi-Duitse leider van de politie in Nederland, maakt op 16 september 1944 bekend dat de Duitse politieorganen, de Arbeidscontroledienst en de Nederlandse politie opdracht krijgen om ‘in steden en dorpen, op straten en pleinen 16 tot 50 jarige Nederlanders, die daar rondhangen, die kennelijk niets om handen hebben en hun tijd doorbrengen met lanterfanten en lummelen’ direct te arresteren en naar het tewerkstellingskamp Amersfoort te brengen. De Nederlandse regering in Londen verbiedt in oktober 1944 burgemeesters, ambtenaren en politie mee te werken aan deze drijfjachten.

Deze acties en de oproepen aan Nederlandse mannen om zich vrijwillig voor werk in Duitsland aan te melden leveren te weinig aanmeldingen op. Daarom gaat de Duitse bezetter over tot razzia’s. Naast de jacht op mannen in kleinere plaatsen, vinden in november en december 1944 grootschalige razzia’s in Rotterdam, Den Haag en Haarlem plaats.

Nare Sinterklaasverrassing

Om aan de arbeidsinzet te ontkomen zijn veel mannen in Haarlem en omgeving, gewaarschuwd door de grote november-razzia’s in Rotterdam en Den Haag, ondergedoken. Maar veel mannen zijn toch even thuis vanwege Sinterklaasavond. In de nacht van 5 op 6 december worden pamfletten met het bevel dat mannen tussen de 17 en 40 jaar zich moeten melden, door de brievenbussen gedaan. Omdat lang niet iedereen hier aan gehoorzaamt, of zich schuil houdt, gaan Duitse soldaten huiszoekingen doen. Bij de Sinterklaasrazzia worden 1300 mannen uit Haarlem en omgeving opgepakt en afgevoerd naar het Duitse Rees.

Kamp Rees

In kamp Rees, een voormalige dakpannenfabriek, zitten tussen december 1944 en maart 1945 ongeveer 3500 Nederlandse mannen gevangen. Onder meer uit Haarlem. De mannen moeten loopgraven en tankgrachten graven om de geallieerde legers tegen te houden. De omstandigheden in het kamp zijn bijzonder slecht, het is een van de meest mensonterende dwangarbeiderskampen in Duitsland. De gevangenen slapen in tochtige, half open droogloodsen of in een tent en krijgen weinig en slecht te eten. Er is nauwelijks sanitair. Warme kleding wordt niet verstrekt, zware mishandelingen zijn aan de orde van de dag. Velen worden ziek. Zeker 250 Nederlanders overleven dit kamp niet.

Waar bleven onze mannen?

Het Haarlemse Comité Nazorg Kamp Rees schrijft in 1947 een rapport met als titel “Waar bleven onze mannen?” over de razzia, het kamp en de zoektocht naar de begraafplekken van de Nederlandse slachtoffers. De dwangarbeiders die het kamp overleven en in maart 1945 bevrijd worden, dragen de verschrikkelijke kampervaringen hun leven lang mee.

Project Arbeidsinzet

Het Nationaal Archief heeft het grootste archief over de Arbeidsinzet in huis dat nu nog moeilijk toegankelijk is. Om de archiefinformatie over dwangarbeiders in Duitsland makkelijker vindbaar te maken zijn we het project Arbeidsinzet gestart, in samenwerking met Netwerk Oorlogsbronnen en met steun van het Mondriaanfonds. Ruim 600 vrijwilligers voeren persoonsinformatie uit gescande archiefdocumenten in een database in. Hierdoor kunnen nabestaanden straks makkelijker alle beschikbare gegevens over hun familielid vinden.