Unieke tekeningen van gifmengster ‘Goeie Mie’

In de geschiedenis van het Nederlandse strafrecht is Goeie Mie een bekende persoonlijkheid. Onlangs doken twee onbekende tekeningen van haar in het Nationaal Archief op, gemaakt door Victor de Stuers, de belangrijkste Nederlandse ambtenaar op cultureel gebied in de 19e eeuw.

Meer dan 100 mensen vergiftigd

Maria Catharina (‘Mie’) Swanenburg wordt in 1885 veroordeeld voor het vergiftigen van vier mensen, maar waarschijnlijk heeft ze wel meer dan 100 slachtoffers vergiftigd. Zeker 27 van hen zijn overleden. Artsen komen niet langs bij de slachtoffers tijdens hun ziekbed, waardoor Mie lange tijd haar gang kan gaan. Maar uiteindelijk loopt ze dan toch tegen de lamp.

Populaire buurtgenote: Goeie Mie

Goeie Mie is breister in Leiden en trouwt met Johannes van der Linden met wie ze zes kinderen krijgt. Ze heeft dan al drie buitenechtelijke kinderen. In de jaren 70 van de 19e eeuw wordt Mie een populaire buurtgenote. Ze verzorgt zieken, past op kinderen, kookt eten en doet de was voor wie dat zelf niet meer kan. Ze krijgt dan ook de bijnaam ‘Goeie Mie’.

Arrestatie

Maar op zaterdagmiddag 15 december 1883 staan twee functionarissen van de gemeentepolitie Leiden voor haar deur. Zij arresteren Mie op verdenking van het vergiftigen van het gezin Frankhuizen. Moeder Marie en zoon Hendrik Frankhuizen zijn al overleden en vader Hendrik ligt op dat moment doodziek in bed.

Onderzoek

Als ook vader Hendrik zijn laatste adem heeft uitgeblazen, hoort heelmeester J.L.A. Desertine van de schouwarts van moeder en kind dat er waarschijnlijk sprake is van vergiftiging. Dat vormt de aanleiding voor een onderzoek, getuigenverhoren en uiteindelijk zelfs het opgraven van de overleden lichamen. Al die tijd -ruim een jaar!- verblijft Mie in het Huis van Arrest in Den Haag.

Verdenking van moord

Uiteindelijk wordt Mie op 14 maart 1885 officieel in staat van beschuldiging gesteld voor de moord op vier mensen. Kennelijk is er onvoldoende bewijs om de verdenkingen voor de moord op vele tientallen anderen en voor pogingen tot moord op meer dan honderd personen hard te maken. Daaronder zijn zelfs haar eigen ouders, andere familieleden en buurtgenoten.

Veroordeeld tot levenslang

Op 1 mei 1885 volgt de veroordeling: levenslang verblijf in het tuchthuis. Dat tuchthuis wordt de vrouwengevangenis in ’s-Hertogenbosch. Aan het eind van dat jaar laat haar man Johannes zich van haar scheiden.
In 1887 wordt Mie overgeplaatst naar de vrouwengevangenis in Gorinchem. Daar werkt ze als gedetineerde voor een schamel loontje, dat ze in de kantine van de gevangenis weer kan uitgeven. Zowel in 1905 als in 1906 dient Mie een verzoek in bij de Hoge Raad om haar straf te herzien. Maar in beide gevallen krijgt ze nul op het rekest. Uiteindelijk sterft ze op 11 april 1915 in de gevangenis.

Tekenaar en ambtenaar Victor de Stuers

Jhr. mr. Victor Eugène Louis de Stuers (1843-1916) wordt in 1875 hoofd van de afdeling Kunsten en Wetenschappen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De Stuers gebruikt zijn tekentalent niet alleen voor het vastleggen van bouw- en kunstwerken, maar ook voor het maken van karikaturen en spotprenten. Die zijn zelfs terug te vinden in de marges van ambtelijke stukken. De rechtszaak van Goeie Mie trekt kennelijk zozeer zijn aandacht dat hij er twee tekeningen van maakt. Ze zijn terechtgekomen in zijn persoonlijke archief dat het Nationaal Archief bewaart.

Dit artikel is gebaseerd op een publicatie in G-Geschiedenis van Jeroen van Luin.