Met Pride Amsterdam (27 juli – 4 augustus) vieren we individuele vrijheid: zijn wie je bent en houden van wie je wil. Dat was ooit heel anders, ooit kon je als homoseksueel de doodstraf krijgen.
Verbod op sodomie
Eeuwenlang is homoseksualiteit in Nederland niet geaccepteerd en zelfs strafbaar. In 1730 worden twee mannen bij de Utrechtse Domkerk gearresteerd. Ze worden beschuldigd van sodomie. Het ‘kwaad van de sodomie’ zou zijn geïmporteerd door buitenlandse diplomaten tijdens de Vredesonderhandelingen in Utrecht in 1713. De Utrechtse arrestaties zijn het begin van een afschuwelijke klopjacht op homoseksuelen, waarbij tientallen van hen worden geëxecuteerd.
Doodstraf of verbanning
In de tentoonstelling Topstukken in perspectief in het Nationaal Archief zijn het plakkaat van de Staten van Holland met het verbod op sodomie uit 1730, een getuigenverklaring en een veroordeling te bekijken. In het plakkaat staat dat gelijkgeslachtelijk verkeer voortaan moet worden bestraft met de dood en dat overtredingen ’die Wy daarom nooit gedagt souden hebben dat in dit Land souden kunnen worden gepleegt ’ toch plaatsvinden. Dat lijkt wat onwaarschijnlijk. Uit de getuigenverklaringen blijkt namelijk dat er in de Republiek een heel netwerk van homoseksuelen bestaat. Mannen ontmoeten elkaar discreet in talloze herbergen en bestellen mannelijke prostituees. Grotere steden hebben hun ontmoetingsplaatsen en op het platteland doet de hooiberg als zodanig dienst.
Na de Utrechtse arrestaties volgt een intensieve jacht op homoseksuelen. Andere provincies kondigen ook plakkaten tegen sodomie af. Mensen worden aangespoord zelfs buren en bekenden aan te geven. En dat gebeurt dan ook. De plakkaten hebben talloze processen en executies tot gevolg. Tussen 1730 en 1733 zijn honderden mannen berecht en bijna honderd krijgen de doodstraf.
Mediahype
De executies zijn enorme publiekstrekkers, vonnissen en dagvaardingen worden massaal gedrukt en verkocht. Er verschijnen prenten, verzen en liederen over de veroordeelden. Predikanten preken hel en verdoemenis, de Republiek zal gestraft worden tenzij sodomie wordt uitgebannen. De schrik zit er goed in: veel mannen vluchten naar het buitenland. Zij worden bij verstek veroordeeld en verbannen. Aan het eind van de 18e eeuw worden ook vrouwen gearresteerd vanwege lesbische gedragingen. Een aantal is veroordeeld, niet tot de doodstraf (ze pleegden geen sodomie) maar tot lichte gevangenisstraffen.
Wetten en rechten
Als Nederland bij Frankrijk wordt ingelijfd en in 1811 de Code Pénal wordt ingevoerd, verdwijnt de strafbaarheid van homoseksualiteit. In 1911 wordt de klok weer teruggedraaid: het nieuwe artikel 248bis stelt dat homoseksueel verkeer met personen onder de 21 strafbaar is. Voor heteroseksuelen geldt een ondergrens van 16 jaar. Dit is in 1912 de aanleiding voor de oprichting van de Nederlandse homobeweging waaruit in 1946 het COC voorkomt. In 1971 wordt het gewraakte artikel 248bis afgeschaft. Sinds 1983 staat in de Nederlandse grondwet dat discriminatie op wat voor grond dan ook niet is toegestaan. Hiermee lijkt de strijd voor gelijke rechten voor de LHBTI-gemeenschap gestreden. Maar de Nashvilleverklaring van orthodoxe christenen eerder dit jaar en het vaak voorkomende geweld tegen en discriminatie van LHBTI-ers laten zien dat dat anno 2019 nog altijd niet het geval is.
Nationaal Archief
1.01.02 Archief Staten-Generaal, inv.nr. 12189
3.03.01.01 Archief Hof van Holland, inv.nrs. 5420, 5661
2.02.30 Kabinet der Koningin, inv.nr. 15263
2.19.038 Archief Cultuur- en Ontspannings Centrum (COC)
- L.J. Boon, Dien godlosen hoop van menschen Vervolging van homoseksuelen in de Republiek in de jaren dertig van de achttiende eeuw (Amsterdam 1997), bibliotheek Nationaal Archief 154 B51
- T. van der Meer, De wesentlijke sonde van sodomie en andere vuyligheeden Sodomietenvervolgingen in Amsterdam 1730-1811 (Amsterdam 1984) bibliotheek Nationaal Archief 198 A44
