Op de dag voor Koningsdag krijgen zo’n 2900 Nederlanders een koninklijke onderscheiding voor hun verdiensten voor de samenleving. De meesten van hen krijgen een onderscheiding in de Orde van Oranje-Nassau. Een onderscheiding in de Orde van de Nederlandse Leeuw is maar voor enkelen weggelegd. Dan moet er sprake zijn van bijzondere verdiensten van zeer uitzonderlijke aard.
Orde van de Nederlandse Leeuw in kleur
In 1815 stelt Koning Willem I de Orde van de Nederlandse Leeuw in: "strekkende ter vereerende onderscheiding van alle Nederlanders die bewijzen geven van beproefde vaderlandsliefde, bijzondere ijver en trouw in het volbrengen hunner burgerpligten of buitengewone bekwaamheid in wetenschappen en kunsten”. Bij de door hem ondertekende wet zitten prachtige aquarellen van een ontwerp voor de bijbehorende versierselen: linten, kruisen en medailles.
Nederlands liefde is de prijs van hunne deugd
Het ontwerp is later aangepast zoals ook is te zien aan de leuzen die nu niet meer op de eretekens voorkomen. ‘Avec Dieu je maintiendrai’, ‘Nederlads (i.p.v. Nederlands) liefde is de prijs van hunne deugd’. Ook is te zien dat Koning Willem I zich gedragen voelt door zijn voorgangers: zo zijn de namen van Floris V, Carol V, en de stadhouders te lezen op de bijbehorende medailles. Nu prijkt alleen het Virtus Nobilitat (deugd adelt) op het onderscheidingskruis van de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Broeders
Een benoeming in de Orde van de Nederlandse Leeuw is lange tijd alleen weggelegd voor notabelen. Eenvoudigere Nederlanders met een uitzonderlijke verdienste kunnen onderscheiden worden als Broeder in deze orde. Ze krijgen geen kruis maar een zilveren medaille met een blauw lint met een gouden middenstreep. Bijzondere bijkomstigheid is dat Broeders niet alleen een medaille maar ook een jaarlijkse toelage van 200 gulden krijgen, hun weduwen behouden de helft daarvan. Overigens blijkt later dat de uitkering vaak niet of maar gedeeltelijk is uitgekeerd.
Orde van Oranje-Nassau
Om de Orde van de Nederlandse Leeuw exclusief te houden, gebruiken de koningen in de 19e eeuw de Luxemburgse Orde van de Eikenkroon om hun ‘gewonere’ onderdanen te onderscheiden. Na het overlijden van koning Willem III wordt Luxemburg zelfstandig en verdwijnt de mogelijkheid van een onderscheiding in deze orde. Daarom stelt koningin Emma in 1892 de Orde van Oranje-Nassau in. De meeste onderscheidingen zijn nog altijd van deze Orde.
Democratisering lintjesregen
Het decoratiestelsel is in 1994 herzien. De Broedermedaille van de Orde van de Nederlandse Leeuw verdwijnt. Het moest democratischer worden: van automatische benoemingen is niet langer sprake en de hoogte van de onderscheidingen is niet meer afhankelijk van iemands rang en maatschappelijke status. In principe kan iedereen een lintje krijgen. Het is alleen afhankelijk van iemands bijzondere, persoonlijke verdiensten voor de samenleving. En je moet voorgedragen worden, anders gebeurt er niets.
Nationaal Archief
2.02.01 Algemene Staatssecretarie, inv.nr. 143
