Voor de meeste eindexamenkandidaten kan de vlag uit. Ze zijn geslaagd en beginnen na de zomer aan een ander leven. Wordt het studeren, werken of een paar maanden backpacken door Australië of Azië? Sommigen hebben na hun eindexamen de kans om op reis te gaan en zo hun horizon te verbreden. Tussenjaren zijn zeker geen modern verschijnsel. In vorige eeuwen maakten jongeren ook al lange rondreizen voor hun persoonlijke ontwikkeling. De bronnen van deze bijzondere reizen zijn terug te vinden in de archieven.
Op Grand Tour
Tijdens de zeventiende en achttiende eeuw was het een goed gebruik dat rijke en invloedrijke families hun zonen (voor dochters was dit toen niet weggelegd) na afronding van een studie op een zogenaamde Grand Tour stuurden. Dat was een lange en vaak peperdure rondtocht van een of meerdere jaren door Frankrijk en Italië. Tijdens hun Grand Tour leefden de jongemannen op stand in grote steden als Rome, Parijs en Genève. Zo’n Grand Tour was alleen mogelijk voor de allerrijksten, de top 1% van Nederland.
Op reis werden jongeren zelfstandig en zelfredzaam, leerden zij meer over andere landen en gebruiken en legden zij alvast handige handelscontacten voor later. Ook huurden zij een klein leger aan privé-docenten in om adellijke vaardigheden te oefenen, zoals paardrijden, schermen of vloeiend converseren in het Frans. Dat alles was een kwestie van prestige. Eenmaal thuis konden de reizigers pronken met hun verfijnde manieren, culturele bagage en de kunst en boeken die ze in het buitenland op de kop hadden getikt. Met dat imago hadden ze meteen een streepje voor op hun cv.
Op reis in het archief
Onderweg deden reizigers uitgebreid verslag. Die bronnen vinden we terug in de vele familiearchieven die het Nationaal Archief rijk is. Denk aan brieven, kasboeken of alba amicorum, vriendschapsboeken waarin reizende studenten de handtekeningen van beroemde geleerden verzamelden. Er zijn universitaire diploma’s, bagagelijsten, paspoorten en gezondheidscertificaten, gedichten en tekeningen bewaard gebleven.
Reisjournaal
De reizigers deden zelf uitgebreid verslag in een reisjournaal. Daarin vertellen ze over hun nieuwe ervaringen. Die verslagen variëren van zakelijke, precieze logboeken tot ellenlange persoonlijke relazen en van slordige kriebelhandschriften tot schitterende, luxe banden. Zo’n journaal was bedoeld als souvenir voor later, maar ook als papieren bewijsstuk waarmee ouders zich verzekerden dat hun zoon goed zijn best deed in het buitenland en zijn leefgeld niet verkwistte aan drank en feesten.
Confrontaties met het vreemde
In het katholieke buitenland werden reizigers opeens geconfronteerd met andere geloven, culturen en gebruiken. In hun journalen vinden we dat terug. Ze moesten opeens hun eigen ideeën en idealen overwegen. Wat betekende het om Nederlander te zijn? Hoe moest je je als protestant eigenlijk gedragen?
Familie en vrienden konden door de journalen meeleven met de belevenissen. De reizigers presenteerden een positief beeld van zichzelf, als cultuurliefhebber, wereldburger, avonturier of vrome calvinist. In hun journalen lezen we niet alleen over koning Lodewijk XIV in Parijs of bergwandelen over de Vesuvius, maar ook hoe jongeren deze bijzondere gebeurtenissen aangrepen om zichzelf in een goed daglicht te zetten.
Meer weten?
Meer weten over de Grand Tour en de rijke bronnen bij het Nationaal Archief? Luister dan ook deze aflevering van de podcast De Archiefcast. Het boek Gemaakt op reis van Alan Moss, dat de Grand Tour in de zeventiende eeuw verkent, is te vinden in de winkel van het Nationaal Archief en in de webshop van uitgeverij Verloren.
Nationaal Archief
3.20.66.01 Familiearchief De Witt Beijerman, inv.nr. 1
3.20.26 Familiearchief Hoeufft van Velsen, inv.nr. 375 e.v.
3.20.59 Familiearchief Teding van Berkhout, inv.nr. 356
