Het Nationaal Archief feliciteert Ellis Brandon met haar 100ste verjaardag, op 8 april. Zij is een van de weinige vrouwelijke Engelandvaarders die uit Nederland weet te ontsnappen om vanuit Engeland te helpen in de strijd tegen de Duitsers. Het Nationaal Archief bewaart enkele documenten met onder meer informatie over Brandons gevaarlijke tocht naar Engeland.
In het verzet
Ellis Maud Brandon is op 8 april 1923 geboren in Amsterdam. Na de HBS volgt ze een opleiding aan de Amsterdamse Kunstnijverheidsschool. In de Tweede Wereldoorlog rolt ze al gauw in het verzet via haar toenmalige geliefde Herman Friedhoff. Ze koeriert o.a. voor het Parool, helpt Joodse gezinnen en brengt geheime berichten over aan verzetslieden als Herman Wiardi Beckman. Ellis Brandon is idealistisch en niet bang aangelegd.
Gestapo op bezoek
In 1942 krijgen de Duitsers Friedhoff en Brandon in het vizier. De Gestapo brengt 7 augustus 1942 een bezoek aan het adres van Friedhoff waar Ellis op dat moment ook is. Ze helpt hem te ontsnappen en fietst zelf snel naar huis om haar vader te waarschuwen en illegale krantjes te verstoppen. Als de Gestapo ook daar aanbelt, ontkent ze ook maar iets van Hermans Friedhoffs illegale activiteiten af te weten. De mannen van de Gestapo vinden gelukkig niets en vertrekken weer. Meteen besluit Ellis Brandon onder te duiken. Samen met Herman Friedhoff zwerft ze van adres naar adres. Ondertussen is er een doodvonnis over Friedhoff uitgesproken en is zijn moeder in gijzeling genomen. Het is voor hen bijzonder onveilig geworden. Ze besluiten naar Engeland te gaan.
Route naar Portugal
Ze vertrekken op 28 april 1943 met de trein naar Zuid-Nederland. Ze gaan te voet over de grens met België. In Brussel duiken Brandon en Friedhoff onder. Friedhoff vertrekt met hulp van de Britse militaire Inlichtingendienst naar Frankrijk. Ellis krijgt na veertien dagen toestemming van de Inlichtingendienst om verder te reizen, nadat Friedhoff hen heeft overtuigd dat Ellis te veel weet en dat het voor haar te risicovol is in bezet gebied te blijven.
Tot 19 juni zitten ze ondergedoken in de buurt van Lille. Daarna reizen ze via Parijs per trein naar Zuid-Frankrijk. Het is gevaarlijk. Hun mede-onderduikers en reisgenoten worden betrapt en gearresteerd. Als ze een overvalwagen zien aankomen met soldaten, stappen ze uit en gaan te voet verder naar Saint-Jean-de-Luz. Ze komen daar in contact met een Baskische passeur die hen op 22 juni 1943 over de Pyreneeën naar Spanje leidt. Ze krijgen hulp van het Britse consulaat in San Sebastian. Door zich jonger voor te doen dan twintig jaar krijgen ze geen last met de Spaanse politie. Ze reizen op 29 juni verder naar Madrid waar ze tot 7 september wachten op een Portugees visum voor ze met een konvooi naar Portugal kunnen vertrekken. Ze komen op 8 september aan in de kustplaats Praia-da-Maçãs. Daar wacht Brandon op een vlucht naar Engeland. Maar eerst moeten er nog wat zaken in orde worden gemaakt.
Werk en een visum
In oktober 1943 krijgt Ellis Brandon te horen dat het gezien ‘haar geringe administratieve en kantoorervaring het niet zonder meer mogelijk is een baan in regeringsdienst in Londen’ te krijgen. Pas nadat Ellis Brandon verklaard heeft de baan en bezoldiging te accepteren die de Nederlandse regering haar aanbiedt, is het ministerie van Binnenlandse Zaken bereid haar naar Londen te laten komen.
Friedhoff vertrekt zonder Ellis naar Engeland omdat zij nog geen visum heeft. Volgens Friedhoff is bij de Engelsen achterdocht en irritatie ontstaan omdat ze eerst op haar valse naam Alice Optenoort-Bogaert een visum heeft aangevraagd en daarna op haar echte naam. Friedhoff stuurt meerdere telegrammen waarin hij de autoriteiten vraagt Ellis te helpen. Uiteindelijk krijgt ze een visum en vliegt op 8 januari 1944 naar Engeland. Daar wordt ze verhoord en volkomen betrouwbaar bevonden.
Engeland
Ellis wil het liefst als spion naar Nederland worden uitgezonden of bij het Engelse leger maar krijgt daar geen toestemming voor. Ze gaat aan de slag bij het ministerie van Binnenlandse Zaken als medewerker bevolkingsadministratie. Later mag ze op het dak van het ministerie gevechtsvliegtuigen in de gaten houden. Ze meldt zich aan voor het Vrouwen Hulpkorps (VHK), het eerste Nederlandse legeronderdeel speciaal voor vrouwen. De relatie met Friedhoff houdt geen stand. Brandon trouwt in december 1944 met Engelandvaarder Chris Krediet, een van de soldaten van Oranje die samen met Erik Hazelhoff-Roelfzema geheim agenten op de Nederlandse kust afzette. Na de oorlog scheiden ze. Na aankomst in Engeland slaat Ellis Brandon het haar aangeboden Kruis van Verdienste af. In 1980 ontvangt ze alsnog het Verzetsherdenkingskruis. Brandon woont nu in België.
Project Engelandvaarders
We sporen in het project Engelandvaarders verhoren van Engelandvaarders in onze archieven op om ze daarna te digitaliseren en doorzoekbaar te maken. Dit doet het Nationaal Archief samen met het Engelandvaardersmuseum en Netwerk Oorlogsbronnen en met financiering van het Mondriaanfonds.
Bronnen
Verzetsoma - nrc.nl door Carlijn Vis
Nationaal Archief
2.09.06 Archief ministerie van Justitie te Londen 1940-1945, inv.nr. 11928, 12000
2.05.161 Archief Nederlandse gezantschap in Portugal (Lissabon), 1888-1954, inv.nr. 95, 186
