100 jaar radio-uitzendingen

Op 6 november 1919 is de eerste radio-uitzending in Nederland een feit. Vanuit de Haagse Beukstraat zendt Hanso Idzerda zijn Soiree-Musicale uit.

Van berichtenverkeer tot radio-omroep

Het draadloos berichten verzenden en ontvangen is mogelijk sinds het eind van de 19e eeuw. Het gaat dan om het verzenden van informatie naar enkele ontvangers. De radio-uitzending van ingenieur Hans Henricus Schotanus à Steringa Idzerda, zoals hij voluit heet, is nieuw. Er is voor het eerst sprake van radio-omroep; het verzenden van informatie naar iedereen die het wil en kan ontvangen. Bovendien maakt Idzerda van tevoren bekend wat hij gaat uitzenden en wanneer. Hij zet hiervoor in de NRC van 5 november 1919 een advertentie voor een Soirée-Musicale.

Proeven met zenders

Idzerda richt in 1914 het Technisch Bureau Wireless op en levert onder andere aan het leger zend- en ontvangapparatuur. In 1918 doopt hij het bedrijf om in Nederlandsche Radio Industrie, hij ontwerpt en bouwt radio-onderdelen, maar hij wil meer. Volgens de Telegraaf en Telefoonwet van 1904 moet iedereen die wil uitzenden een machtiging aanvragen bij de PTT. Idzerda vraagt op 7 februari 1919 de minister van Waterstaat ‘hem concessie te verlenen tot het nemen van proeven met zenders voor ongedempte golven voor Radiotelegrafie en Radiotelefonie’. Op 22 februari 1919 verleent de minister de gevraagde vergunning, ’onder voorwaarde dat de inrichtingen uitsluitend zullen worden bestemd voor het demonstreren van de werking der toestellen en wel voor de duur van de Jaarbeurs’. Tijdens deze Voorjaarsbeurs in Utrecht slaagt Idzerda erin een succesvolle demonstratie te geven: een uitgezonden signaal wordt 1200 m verderop goed ontvangen.

Machtiging

Om de door hem geproduceerde radio-onderdelen te verkopen moet er wel iets zijn voor potentiële kopers om naar te luisteren; een geregeld radioprogramma. Op 7 april 1919 vragen Idzerda en Philips Gloeilampenfabrieken samen een machtiging aan ‘tot het uitzenden van radio-telegrafische en radio-telefonische signalen’. De machtiging laat lang op zich wachten. De Permanente Commissie voor de Radiotelegrafie vindt op 22 mei 1919 dat de vergunning kan worden verleend. De minister is het er mee eens en verleent Idzerda in augustus een machtiging maar wel alleen voor het nemen van proeven. Idzerda interpreteert de machtiging wat ruimer en begint op 6 november 1919 met radio-uitzendingen gericht op een breed publiek. De eerste radio-uitzending begint met het lied Turf in je ransel en is het begin van wekelijkse uitzendingen vanuit de Beukstraat, het begin van de Nederlandse radio-omroep. Internationaal is de radiotelefoniezender ook een succes. De reikwijdte bedraagt ongeveer 700 km zodat luisteraars in een deel van Engeland ook meegenieten. Het dagblad The Daily Mail ondersteunt The Dutch Concerts van Idzerda in 1922 met een financiële bijdrage.

Einde van een pionier

In 1920 zendt Idzerda elke donderdagavond en zondagmiddag muziek uit die door honderden amateurs en verschillende ontvangststations in het hele land worden ontvangen. Volgens de NRC ‘zijn het spreken en de muziek volstrekt zuiver wat niet van andere erkende methodes kan worden gezegd’. Tot 11 september 1924 weet Idzerda zijn zender in de lucht te houden. Door gebrek aan geld komt hier een eind aan; zijn bedrijf gaat failliet. De Hilversumse Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (NSF) neemt de openbare uitzendingen, met steun van Philips, over. Uit de NSF worden de nog steeds bestaande omroepen geboren, eerste de AVRO, later volgen de NCRV, KRO, VARA en VPRO. Het verzuilde omroepbestel zoals dat tot op de dag van vandaag bestaat.

PTT-archieven

De ontwikkeling van de radio (en later de tv), de opgerichte omroepen en de machtigingen van Idzerda zijn terug te vinden in verschillende PTT-archieven die het Nationaal Archief bewaart. Met Idzerda loopt het uiteindelijk niet goed af. In de Tweede Wereldoorlog wordt hij betrapt met onderdelen van een neergestorte V2-raket. Hij wordt gearresteerd en gefusilleerd. Maar zijn roem leeft voort. Deze week wordt het 100-jarig bestaan van de radio-uitzending uitgebreid herdacht.