2.25.86 Inventaris van het archief van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel en gedeponeerde archieven, 1943-2014

In 1956 werd het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) opgericht. Bedrijfschappen zijn publiekrechtelijke organisaties waarin ondernemers en werknemers samenwerken ten behoeve van het belang van de sector en het algemeen maatschappelijk belang. De positie en de bevoegdheden van de bedrijfschappen (en productschappen) waren vastgelegd in de Wet op de bedrijfsorganisatie.

Het doel van de bedrijfschappen was het bevorderen van een goede sociaal- economische ontwikkeling van de betreffende sector. Voor het HBD was dit het bevorderen van de ontwikkeling van de detailhandel voor zowel ondernemers als werknemers. Dit deed het HBD onder andere door als kenniscentrum het overheidsbeleid en de maatschappelijke ontwikkelingen voor de ondernemingen in de detailhandel helder en hanteer te maken.

Op grond van de Wet op de bedrijfsorganisatie was iedere onderneming in de detailhandel verplicht aangesloten bij het HBD. Daarbij werd detailhandel beschreven als: het bedrijfsmatig verkopen van goederen aan particulieren. Het maakte daarbij geen verschil of de detailhandel plaatsvond in een winkel, een marktkraam, via postorder of internet. Iedere onderneming in de detailhandel was verplicht om aan de, door het HBD opgelegde, heffing te voldoen. Deze heffing was afhankelijk van de bedrijfsgrootte (in aantal vestigingen en in aantal medewerkers).

Het HBD hield zich bezig met onderwerpen voor de hele sector, zoals het opstellen van algemeen geldende regels en verordeningen voor de sector, arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden, aansluiting van de inhoud van vakopleidingen op werk in de sector, verzamelen en verspreiden van (statistische) gegevens over de detailhandel en de toekomstige inrichting van de detailhandel.

Daarnaast werden op verzoek van de afzonderlijke branches ook branche specifieke activiteiten verricht. Hierbij valt te denken aan branche specifieke professionaliseringsprojecten en promotie van de branche. Deze activiteiten werden gefinancierd uit een zogenoemde bestemmingsheffing die uitsluitend werd opgelegd aan de ondernemingen in de betreffende branche.

De ondersteuning van de verschillende branches vond, ten tijde van de opheffing van het HBD in 2014, plaats vanuit een tiental branchecommissies:

• commissie Detailhandel, Groenten en Fruit
• commissie Markt-, Straat en Rivierhandel (ambulante handel)
• commissie Detailhandel Bloemen en Planten
• commissie Brood en Banket
• commissie Dieren en Dierenbenodigdheden
• commissie Modedetailhandel Midden- en Kleinbedrijf
• commissie Sportdetailhandel
• commissie Midden- en Kleinbedrijf (MKB) Supermarkten
• commissie Detailhandel in Wild en Gevogelte
• commissie Wonen

In de loop der tijd zijn branchecommissies opgeheven of samengevoegd, wat blijkt uit het aantal vermelde branchecommissies in deze inventaris. Bovendien stelden zij hun eigen onderzoekscommissies en werk- en projectengroepen samen om doelgericht onderzoek en projecten uit te kunnen voeren.

Het HBD kende ook een aantal subsidieprogramma’s, te weten het programma Professionalisering Detailhandel, het programma Ondersteuning Belangenbehartiging Detailhandel en het programma Ondersteuning Belangenbehartiging Ambulante Detailhandel.

In december 2012 gaf de Tweede Kamer de minister van Economische Zaken de opdracht de bedrijf- en productschappen zo snel mogelijk op te heffen. De Kamer wilde een einde maken aan organisaties met een verplichtend karakter. Samenwerking tussen ondernemingen zou op vrijwillige basis moeten plaatsvinden. Bovendien was de Kamer van mening dat taken met een publiek belang door parlementair gecontroleerde overheden uitgevoerd zouden moeten worden. De schappen pasten daar niet in.

De publieke taken (ook wel medebewindstaken) waren taken van algemeen belang die door de bedrijfschappen werden uitgevoerd namens de overheid. Bij het HBD werden deze uitgevoerd door de Dienst Uitvoering Vestigingswet en de commissie Ondernemingsraden. De taken waren echter al respectievelijk in 1996 en 2010 aan de SER overgedragen, waardoor er bij de opheffing van het HBD in 2014 (net als bij de andere bedrijfschappen) geen publieke taken meer werden uitgeoefend.

Overzicht van overgedragen of gestaakte activiteiten stand van zaken 2014

In 1959 werd het Bedrijfschap Detailhandel in Aardappelen, Groente en Fruit (AGF) ingesteld voor ondernemingen die voor menselijke consumptie bestemde aardappelen, groenten, fruit, noten en kruiden aan particulieren verkochten. Wegens een te smal financieel draagvlak werd het bedrijfschap in 1990 beperkt tot de gespecialiseerde detailhandel in AGF, dus alleen voor ondernemingen waarbij de omzet in AGF meer dan een derde van de totale omzet bedroeg. De vraag of de bedrijfschappen niet in hun geheel moesten worden opgeheven leefde toen al en in 1997 werd besloten om het bedrijfschap per 1 januari 1999 te laten opgaan binnen het HBD als Commissie Aardappelen, Groenten en Fruit (AGF) Detailhandel.

De RMK werd gefinancierd door het HBD en het HBA. Wegens bezuinigingen in de jaren negentig werd het noodzakelijk voor de RMK om zich te reorganiseren. Dit leidde er in 1999 toe dat de RMK werd omgezet naar de Raad voor het Zelfstandig Ondernemerschap. De taakstelling van de RZO bleef het uitvoeren van onderzoek en geven van advies aan de overheid, maar de nadruk lag nu op het zelfstandig ondernemerschap in plaats van het midden- en kleinbedrijf.

Het archief heeft zich (met uitzondering van tijdelijk extern geplaatste archiefonderdelen) vanaf de oprichting van het HBD bevonden op de Nieuwe Parklaan 72-74 te Den Haag.

De publieke taken die werden uitgevoerd door het HBD zijn in respectievelijk 1996 (Dienst Uitvoering Vestigingswet) en 2010 (Commissie Ondernemingsraden) aan de SER overgedragen. Het overgrote deel van de tot dan toe gevormde neerslag van deze publieke taken is mee overgegaan naar de SER. Stukken betreffende de instelling van de commissie Ondernemingsraden van de sector detailhandel, alsmede notulen en eindrapporten van deze commissie en de commissie Ondernemingsraden Midden- en Kleinbedrijf zijn achtergebleven bij het archief van het HBD en opgenomen in deze inventaris.

Er is sprake van een aantal gedeponeerde archieven:

• de Bedrijfsgroep Detailhandel van het HBD
• het Centraal Registratiekantoor (CRK)
• het Bedrijfschap Detailhandel in Aardappelen, Groente en Fruit (AGF)
• de Raad voor het Midden- en Kleinbedrijf (RMK) / Raad voor het Zelfstandig Ondernemerschap (RZO)

De gedeponeerde archieven zijn via verschillende wegen bij het archief van het HBD terechtgekomen. De Bedrijfsgroep Detailhandel was vóór het HBD gehuisvest in het pand aan de Nieuwe Parklaan 72-74 te Den Haag. Hoewel het merendeel van dit archief verloren is gegaan, zijn de overgebleven stukken overgedragen aan het HBD toen het HBD het pand betrok.

Na het overgaan van het CRK in 2008 tot de afdeling Registratie en Heffing voor het HBD en HBA werd de nieuwe afdeling in het gebouw van het HBD ondergebracht. Het archief werd tegelijkertijd aan het HBD overgedragen.

Het Bedrijfschap Detailhandel AGF werd in 2008 onderdeel van het HBD als de Commissie Aardappelen, Groenten en Fruit (AGF) Detailhandel. Het archief van het Bedrijfschap Detailhandel AGF werd aan de nieuwe organisatie overgedragen.

Al vanaf de oprichting van de RMK was het HBD de grootste financierder van deze organisatie. Ook na de overgang naar de RZO bleef het HBD grotendeels financieel verantwoordelijk voor de RZO en droeg tevens de verantwoordelijkheid voor het afwikkelen van de laatste administratieve handelingen van de RZO na de opheffing. Om deze redenen werd het archief van de RMK en RZO na de liquidatie aan het HBD overgedragen.

Het archief van HBD en de gedeponeerde archieven zijn in 2014 ter voorbereiding van de opheffing van het HBD in 2014 krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht naar het Nationaal Archief.

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief van het HBD beslaat de gehele bestaansperiode van het HBD. Vanaf het oprichten en reorganiseren tot het opheffen van het HBD zijn stukken terug te vinden. Het archief is vrijwel compleet en bevat stukken over de interne organisatie (notulen algemeen en dagelijks bestuur, jaarverslagen- en boeken, begrotingen, samenstelling van het HBD en bestuur en personeelstukken). Maar ook stukken betreffende de uitvoering van activiteiten zijn opgenomen, zoals het vormen van (advies)commissies, notulen van vergaderingen van deze commissies, (eind)rapporten naar aanleiding van onderzoek en publicaties ten dienste van de detailhandel. Daarnaast zijn er ook stukken betreffende de commissie Ondernemingsraden van de sector Detailhandel en van het Midden- en Kleinbedrijf aan te treffen.

Het archief van de Bedrijfsgroep Detailhandel is zeer incompleet wegens het verloren gaan van vrijwel het gehele archief gedurende de oorlogsjaren. De paar dossiers die bewaard zijn gebleven, bestaan uit een jaarverslag, een documentatiemap als naslagwerk, personeelstukken en stukken inzake het liquidatiesaldo.

Het archief van het CRK bevat voornamelijk algemene stukken (zoals jaarverslagen en jaarrekeningen) en financiële stukken. Het archief is niet compleet.

Het archief van het Bedrijfschap Detailhandel AGF is eveneens niet compleet en bevat ook voornamelijk algemene stukken, namelijk jaarverslagen, jaarrekeningen en notulen van het algemeen en dagelijks bestuur.

Het archief van de RMK / RZO bevat merendeels notulen van het bestuur en het presidium. Een kleiner deel bestaat uit stukken betreffende de interne organisatie en de taakuitvoering. Dit zijn stukken over het reorganiseren van de RMK en het geven van advies of commentaar aan ministers en verschillende commissies van de Tweede Kamer. Deze stukken komen vooral uit de periode van de RZO; van de RMK is naast de notulen weinig bewaard gebleven. Bovendien zijn er over het algemeen weinig financiële stukken in het archief aangetroffen. Het archief is niet compleet.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Hoofdbedrijfschap Detailhandel, nummer toegang 2.25.86, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Hoofdbedrijfschap Detailhandel, 2.25.86, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar