Terug naar zoekresultaten

2.24.11 Inventaris van het fotoarchief Rijkswaterstaat, 1865-1910 (1918)

Het fotoarchief bevat foto's uit de jaren circa 1865-1910, vervaardigd in opdracht van Rijkswaterstaat en van de Dienst tot aanleg van Staatsspoorwegen. Ze brengen vooral de aanleg van bruggen, sluizen, zeeweringen, kanalen in beeld.
Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.24.11
Inventaris van het fotoarchief Rijkswaterstaat, 1865-1910 (1918)

Auteur

H. Rooseboom, H.A.J. van Schie

Versie

10-12-2019

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2008 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Fotocollectie Rijkswaterstaat, -positieven
Rijkswaterstaat afdrukken

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: ca. 1860-1920

Archiefbloknummer

8003

Omvang

120 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der bijschriften is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Afdrukken van foto's (positieven) op papier.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Ministerie van Binnenlandse Zaken, 3e afdeling Waterstaat Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid, Afdeling Waterstaat (A / I) Ministerie van Waterstaat, Afdeling Waterstaat, , 1856-1877, , 1877-1906, , 1906-1930

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het fotoarchief bevat foto's uit de jaren circa 1865-1910, vervaardigd in opdracht van Rijkswaterstaat en van de Dienst tot aanleg van Staatsspoorwegen. Ze brengen vooral de aanleg van bruggen, sluizen, zeeweringen, kanalen in beeld.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
De zorg voor de 'waterstaat', de fysieke bescherming van het land tegen het water (de zgn. natte waterstaat), is een taak van de rijksoverheid. Tot 1877 was de minister van Binnenlandse Zaken daarmee belast. In november 1877 werd deze taak opgedragen aan de minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid tot 1906, waarna de minister van Waterstaat met deze zorg belast was. De eigenlijke werkzaamheden werden uitgevoerd door de dienst van Rijkswaterstaat. De werkzaamheden bestonden uit de bouw en het onderhoud van zeeweringen, rivierdijken, kanalen, sluizen, havens en droogmakerijen en inpolderingen. De aanleg en onderhoud van wegen, bruggen en spoorwegen (de droge waterstaat) was eveneens aan deze dienst opgedragen, zij het dat in de periode 1860-1893 voor de spoorwegaanleg een specialistische bouwdienst heeft gefunctioneerd: de Algemene dienst tot aanleg van Staatsspoorwegen.
Rijkswaterstaat was in de 19de eeuw een belangrijke opdrachtgever voor het maken van foto's van de voortgang van de aanleg van dergelijke grote openbare werken. In veel gevallen zijn er series foto's gemaakt die de verschillende bouwstadia documenteren. De eerste foto's zijn gemaakt door de Dienst tot aanlag van Staatsspoorwegen. Deze foto's werden zeer gewaardeerd en geschikt geacht voor het technisch onderwijs aan de Polytechnische School (de huidige Technische Universiteit) te Delft. In april 1869 heeft de minister van Binnenlandse Zaken aan de hoofdingenieurs van Rijkswaterstaat de opdracht gegeven om "van de meest belangrijke waterstaatswerken photografische voorstellingen, zooveel na de verschillende en meest belangrijke phasen van uitvoering, als na de voltooying" te doen vervaardigen. Daartoe moesten zij "bij het ontwerpen van bestekken van werken, die daartoe naar Uw [hun] oordeel in aanmerking zouden komen, de levering van een zeker aantal photografien, op vaste tijdstippen der uitvoering, voor den aannemer verbindend [...] stellen" ( Circulaire van 3 april 1869, no. 221 3e Afd. Waterstaat aan de hoofdingenieurs van de Waterstaat, in: NL-HaNA, BiZa / Waterstaat, 2.04.07, inv.nr. 2522. ) . Van deze foto's moesten drie exemplaren worden toegezonden naar het ministerie en één exemplaar naar de directeur van de Polytechnische school te Delft. Ook aan de directie van de Amsterdamsche Kanaalmaatschappij, welke het Noordzeekanaal aan het bouwen was, werd gevraagd foto's te laten maken van de voortgang van de bouw van dat kanaal. Zo is in het bestek tot het maken van een ijzeren draaibrug over de Willemsvaart in de Centraal Spoorweg van Utrecht naar Zwolle ( Bestek 136, dienstjaar 1870, in: NL-HaNA, BiZa / Waterstaat, 2.04.07, inv.nr. 5885. ) , in art. 18 (par. 42) de bepaling opgenomen: "De aannemer levert op twee door de directie te bepalen tijdstippen tien stel fotografien van den stand van het werk, te vervaardigen door een door de directie aan te wijzen fotograaf. De grootte der fotografien moet minstens zijn 33 bij 26 c.M." . In vele andere bestekken, maar lang niet in alle, zijn vergelijkbare bepalingen opgenomen.
De opdrachten zijn in veel gevallen aan lokale fotografen gegund. Pieter Oosterhuis (1816-1885) was de enige die op vele uiteenlopende locaties (min of meer door het hele land) gewerkt heeft. Hij was bij uitstek specialist op dit gebied; bijna eenderde van de foto's is door hem gemaakt (en/of door zijn zoon Gustaaf, die het bedrijf onder de naam van zijn vader voortzette na diens dood). In een aantal gevallen zijn de foto's gemaakt door buitenlandse fotografen (Edmond Fierlants en Charles D'Hoy uit België en J.H. Schönscheidt uit Duitsland).
Geschiedenis van het archiefbeheer
De foto's zijn door de uitvoerende bouwdiensten van Rijkswaterstaat en van de Dienst tot aanleg van Staatsspoorwegen toegezonden. Daar zijn ze, ongetwijfeld na bewonderd te zijn door de minister en zijn hoofdambtenaren, opgeborgen in het kaarten- en tekeningenarchief van het ministerie.
De verwerving van het archief
De collectie foto's zijn in 1959, als onderdeel van een aanvulling op het kaarten- en tekeningenarchief van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, aan het Algemeen Rijksarchief (Nationaal Archief) overgedragen ( Verklaring van overbrenging, B-archief van het Algemeen Rijksarchief, 1959 B 242. ) .
Overbrenging van een overheidsarchief

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het fotoarchief bestaat uit circa 1400 foto's uit de jaren 1865-1918, afkomstig van het Ministerie van Waterstaat en voorgangers. Ze brengen vooral de aanleg van bruggen, sluizen, zeeweringen, kanalen e.d. in beeld.
Deze 'ingenieursfoto's' behoren tot de beste die in Nederland in de 19de eeuw zijn gemaakt. De meeste fotografen verdienden hun brood met portretten; daarvan zijn er miljoenen gemaakt - zonder veel variatie. De esthetische kwaliteiten van deze foto's van bouwwerken zijn veel groter; de composities zijn ingenieuzer en de bouwwerken zijn vaak op monumentale wijze in beeld gebracht.
Van diverse foto's zijn drie exemplaren aanwezig, terwijl er steeds maar één in de beeldbank is opgenomen. Het totale aantal aanwezige foto's ligt daardoor hoger dan de 878 die op de beeldbank staan. Het totaal komt op 1374 plus een onbekend aantal in een van de vroegere portefeuilles. De fotonummers 737 t/m 748 ontbreken zowel in de dozen als in de beeldbank en lijken dus niet te zijn toegekend. Het hoogste nummer is 887.
Tussen de foto's zit een klein aantal (chromo)litho's, betreffende de aanleg van het Noordzeekanaal (inv.nrs. 545, 546, 813 t/m 818).
De foto's zijn in het algemeen nauwkeurig en uitgebreid beschreven op de kartons en vaak gedateerd tot op de dag nauwkeurig. Daarin onderscheiden deze bouwkundefoto's zich van veel andere. De beschrijvingen en dateringen zijn niet volledig overgenomen in de beeldbank.
Selectie en vernietiging
Van de foto's is niets vernietigd; ook de dubbele exemplaren zijn in verband met de ouderdom niet verwijderd.
Aanvullingen
Bij de Hoofddirectie van Rijkswaterstaat berust nog een collectie foto's. Het tijdstip van overbrenging hiervan staat nog niet vast.
Verantwoording van de bewerking Na de overdracht in 1959 is aanvankelijk niets met het materiaal gedaan. Er was bij de overdracht geen lijst meegeleverd, waardoor zowel de tekeningen, als de foto's moeilijk vindbaar waren. Ruimtegebruik in het oude gebouw van het Algemeen Rijksarchief aan het Bleijenburg leidde ertoe dat de collectie foto's met de kaarten en tekeningen naar een hulpdepot aan het Westeinde in Den Haag werd overgebracht. Eerst in 1970 kwam een summiere beschrijving van het kaarten- en fotomateriaal gereed ( J. Emmen, ) Inventaris van Waterstaatskaarten die in het Westeinde liggen ( , Den Haag 1970 ) . In 1973 werd het hulpdepot aan het Westeinde opgeheven, waarbij de collectie naar het hulpdepot van de Rijksarchiefdienst in Schaarsbergen werd overgebracht. In 1980, na het gereedkomen van het archiefgebouw aan de Prins Willem Alexanderhof, is het materiaal in beheer gekomen van de Kaartenafdeling van het Algemeen Rijksarchief onder het kenmerk WCAP-W. Nadat het gehele kaarten- en tekeningenarchief van Waterstaat in de jaren 1995-1997 door de CAS te Winschoten was geordend en beschreven, is in de jaren 1997-1998 het fotoarchief bewerkt ( Projectconvenant 96.094 in: Objectdossier NA 2001-905. ) . Daartoe zijn de foto's, eerst voorgeordend op formaat. De gehele collectie is vervolgens in lage resolutie gedigitaliseerd. Op basis van de gegevens, voor of achter op de foto's vermeld, zijn beschrijvingen ingevoerd in een MSAccess-database. De ca. 1400 foto's bleek toen 878 verschillende opnamen te bevatten, de rest bestond uit dubbele exemplaren.
Ordening van het archief
De huidige ordening is primair op formaat, secundair op volgorde van de oude inventarislijst uit 1970.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Afdrukken van foto's (positieven) op papier. Onder de afdruktechnieken: albuminedrukken, lichtdrukken en ontwikkelgelatinezilverdrukken.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Rijkswaterstaat, -positieven, nummer toegang 2.24.11, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Rijkswaterstaat afdrukken, 2.24.11, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal De aanvankelijk in het fotoarchief aanwezige foto's betreffende het Binnenhof in Den Haag zijn op een onbekend tijdstip overgebracht naar het tekeningen- en fotoarchief van de Rijksgebouwendienst ( NL-HaNA, RGD / Tekening Rijksgebouwen, 4.RGD, inv.nrs. 1629-1636. ) . Tijdens de bewerking door de CAS in 1997-1998 zijn een aantal litho's van Jan Toorop afgescheiden, omdat ze niet tot het fotoarchief behoren. Hoe ze daarin terecht gekomen zijn, is niet bekend. Ze zijn opgenomen in de collectie Aanwinsten ( NL-HaNA, Aanwinsten Kaarten en Tekeningen, 4.AANW, inv.nr. 1655. ) .
Verwante archieven
Doorgaans werden de foto's in een oplage van 25 of 40 afgedrukt. De foto's werden geleverd aan de ingenieurs van Waterstaat, die ze vervolgens verdeelden onder hun collega’s en onder andere belangstellenden en belanghebbenden (gemeentebesturen). Zo zijn er vele exemplaren in andere collecties - Koninklijk Huisarchief, Rijksmuseum, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, diverse gemeente- en rijksarchieven - terecht gekomen. De Rijkswaterstaat-collectie van het Nationaal Archief is niet geheel compleet ( Dat blijkt uit een steekproef gedaan met de foto's van Pieter Oosterhuis, vermeld in een aantal appendici in Anneke van Veen, ) Pieter Oosterhuis (1816-1885) ( , Amsterdam 1993, p. 110 e.v.: niet alle series blijken compleet aanwezig. ) . In de collecties elders zullen dus foto's aanwezig zijn die hier ontbreken.
De volgende archieven bevatten de bestekken, tekeningen en correspondentie van het Ministerie van Waterstaat:
  • 2.04.07, Ministerie van Binnenlandse Zaken: Afdeling Waterstaat, 1814-1877;
  • 2.16.01, Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid: Afdeling Waterstaat A, Afdeling Waterstaat I, (1822) 1878-1905 (1926);
  • 2.16.05, Ministerie van Waterstaat: Afdeling Waterstaat A, Afdeling Waterstaat T, 1906-1929;
  • 2.16.07, Inspecteurs van de Waterstaat, 1849-1930;
De in deze archieven aanwezige documenten kunnen nadere toelichting bevatten bij de foto's in het fotoarchief. In de series "bestekken" zijn beschrijvingen te vinden van de gefotografeerde werken, veelal met tekeningen.
De Hoofddirectie van Rijkswaterstaat beschikt over een collectie gelijksoortige waterstaatsfoto's.
Publicaties Hans Rooseboom, De schaduw van de fotograaf. Positie en status van een nieuw beroep, 1839-1889 , Leiden 2008; Eric Berkers, Technocraten en bureaucraten : ontwikkeling van organisatie en personeel van de Rijkswaterstaat , Zaltbommel 2002; A. Bosch en W. van der Ham, Twee eeuwen Rijkswaterstaat : 1798-1998 , Zaltbommel 1998; Anneke van Veen, Pieter Oosterhuis [1816-1885] , Amsterdam 1993.

Archiefbestanddelen