2.21.183.51 Inventaris van het archief van mr. dr. H.A. Lorentz [levensjaren 1871-1944], 1902-1915; T.A.N. Lorentz, 1848-1890; Nieuw-Guinea Expeditie 1905-1914

Hendrikus Albertus Lorentz werd op 18 september 1871 geboren te Oudewater als zoon van Theodorus Apolonius Ninus Lorentz en Maria Soet. Zijn vader was een geslaagd zakenman, die handelde in Indische tabakken.

In 1900 voltooide Lorentz zijn universitaire opleiding met zijn promotie tot doctor in de rechtswetenschappen. Via zijn kontakten binnen de Universiteit van Utrecht zou hij zijn maatschappelijke loopbaan aanvangen in een discipline, die hem feitelijk niet eigen was n.l. de wetenschappelijke exploratie van Nieuw-Guinea.

De wens van de Nederlandse regering de gehele Indische archipel te beheersen (mede door economische motieven ingegeven) en de witte vlekken op de kaart in te vullen, leidde rond 1900 tot de oprichting van diverse bestuursvestigingen op Nieuw-Guinea. Met behulp van het Binnenlands Bestuur en de militaire exploratiedetachementen zouden in de komende jaren vanuit Hollandia en Merauke verkennings- en karteringstochten ondernomen worden. Voor de wetenschappelijke openlegging van de onbekende gebieden zorgden het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap en de in 1890 opgerichte Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig Onderzoek der Nederlandsche Koloniën, die diverse expedities zouden financieren. Als filiaal had de 'Maatschappij' het op Java werkzame Indisch Comité voor Wetenschappelijke Onderzoekingen. In samenwerking met dit Comité zouden de drie expedities waaraan Lorentz deelnam georganiseerd worden. Als doel lag -naast het verkenningsaspekt- de nadruk op het vergaren van gegevens inzake de antropologie, etnografie, zoölogie, botanie en geologie van Nieuw-Guinea.

De eerste expeditie in 1903 stond onder leiding van prof.dr. C.E.A. Wichmann en koos tot haar onderzoeksterrein de noordkust, te weten de omgeving van de Humboldtbaai en de westelijk daarvan gelegen rivieren. Lorentz publiceerde hierover "Eenige maanden onder de Papoea's" (1905), terwijl de wetenschappelijke gegevens gepubliceerd werden in het standaardwerk "Nova Guinea" onder auspiciën van de eerdergenoemde Maatschappij.

De in 1907 uitgeruste expeditie, die van 3 mei tot 25 oktober zou duren, stond onder leiding van Lorentz en had ten doel door te dringen in het centrale bergland aan de zuidkust van Nieuw-Guinea en aldaar wetenschappelijke gegevens te verzamelen. Via de Noordrivier -later Lorentzrivier genaamd- konden de voorlopers van het bergland bereikt worden, waar het basiskamp Alkmaar werd ingericht. Weliswaar kon een hoogliggende bergkam -het Hellwiggebergte- bereikt worden, doch tropische ziekten noopten de expeditie tot terugkeer.

De in 1909 samengestelde expeditie, als logisch vervolg op de voorgaande tocht, stond wederom onder Lorentz' leiding. De expeditie zou duren van 2 september 1909 tot 17 maart 1910. Als hoofddoel had men het bereiken van de sneeuwtoppen aan de zuidkust gesteld. Het inzamelen van wetenschappelijke gegevens stond deze maal minder op de voorgrond. Vergezeld van een kleine ploeg Europeanen en Dajakse koelies wist Lorentz na inspanningen de "Wilhelminatop" te bereiken.

Naast wetenschappelijke publicaties in de serie "Nova Guinea", waar Lorentz medewerking aan verleende, schreef hij zelf het boek "Zwarte menschen, witte bergen" (1913) en diverse artikelen in binnen- en buitenlandse tijdschriften.

In 1913 aanvaardde Lorentz de funktie van aspirant vice-consul bij de diplomatieke dienst. In 1913-1915 was hij werkzaam op het consulaat-generaal te Kopenhagen, vervolgens als vice-consul te Kaapstad (1915-1920). Nadien verbleef hij in het gezantschap te Pretoria (1921-1937), waar hij de eindrang van buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister zou bereiken.

In 1937 werd hij gepensioneerd. Lorentz overleed in 1944.

Het archief is door schenking verworven.

In 1983 werd het archief van Lorentz door het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam overgedragen aan de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief, dank zij de medewerking van de heer Van der Wal, bibliothecaris van dit instituut. Het aanvankelijk geheel ongeordende archief heeft thans een omvang van 1,1 meter.

Het archief van mr. H.A. Lorentz, zoals het in deze inventaris beschreven is, bevat slechts archivalia betreffende zijn bemoeienissen met de exploratie van Nieuw-Guinea. Stukken over zijn funktioneren in de diplomatieke dienst komen in het geheel niet voor. Wel werd er een brievenboek van zijn vader aangetroffen betreffende diens aktiviteiten als handelaar in tabakken. Het belang van deze collectie is het aanwezig zijn van rapporten en brieven van degenen, die direkt betrokken waren bij de ontdekking van de Papoease cultuur, toen Nieuw-Guinea nog gold als "terra incognita". Tevens kunnen genoemd worden de omvangrijke ingekomen brievenseries van vooraanstaande wetenschapbeoefenaren in die tijd.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Collectie 384 Mr. H.A. Lorentz [1871-1944], 1905-1914 [Nieuw-Guinea Expeditie], nummer toegang 2.21.183.51, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Lorentz, 2.21.183.51, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn in kopievorm beschikbaar

Het archief vormt een waardevolle aanvulling op reeds door de Tweede Afdeling gerequireerde archieven, zoals:

Het archief van het Indisch Comité voor Wetenschappelijke Onderzoekingen, 1888-1941. Inventarisnummer 2.20.34.

Het archief van J.W. van Nouhuys, lid van de expeditie Lorentz, 1907-1945. Inventaris 2.21.125.

Het archief van L.S.A.M. van Römer, arts tijdens de expeditie Lorentz, diverse jaren. Inventaris 2.21.143.