Terug naar zoekresultaten

2.19.203 Inventaris van de archieven van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), 1918-2007

Het archief bevat vergaderstukken en correspondentie over de organisatie van de SGP, standpuntbepaling binnen de partij, totstandkoming van partijprogramma's, voorbereiding van verkiezingen, studie en voorlichting.
Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.19.203
Inventaris van de archieven van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), 1918-2007

Auteur

W.J.A. Koolen, Bureau Voorzee

Versie

17-10-2019

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2011 (c)

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP)
SGP

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1918-2007

Archiefbloknummer

I88

Omvang

488 inventarisnummer(s); 10,40 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Bestuur van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), 1918- Landelijk Verband van Staatkundig Gereformeerde Studieverenigingen (LVSGS), 1934-2000 Stichting Studie- en Voorlichtingscentrum (SVC), 1974-1977 Stichting Voorlichtings- en Vormingscentrum SGP (SVV), 1977-2007 Stichting Studiecentrum SGP (SSC), later Guido de Brès-Stichting, Wetenschappelijk Instituut SGP,1978-1991 Guido de Brès-Stichting, Wetenschappelijk Instituut SGP,1992- Stichting Vormingsactiviteiten Oost-Europa van de SGP, 1990-1993 Provinciale vereniging SGP Zuid-Holland, 1929- Statenkring SGP Gouda, 1922-1997 Statenkring SGP Delft, 1964- Statenkring SGP Rijnmond, 1974-

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat vergaderstukken en correspondentie over de organisatie van de SGP, standpuntbepaling binnen de partij, totstandkoming van partijprogramma's, voorbereiding van verkiezingen, studie en voorlichting.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Ontstaan
De Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) werd op 24 april 1918 in Middelburg opgericht door afgevaardigden van kerkenraden van Gereformeerde Gemeenten en van acht plaatselijke kiesverenigingen. Daarmee is de SGP de oudste nog bestaande Nederlandse politieke partij; andere oudere partijen zijn sindsdien opgeheven dan wel gefuseerd of onder een andere naam verder gegaan. De nieuwe partij was een reactie op de koers van de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Orthodoxe protestanten keerden zich tegen de samenwerking van de ARP met de rooms-katholieken en tegen zaken als sociale verzekeringen en vrouwenkiesrecht. De SGP wilde een strikt volgens Bijbelse normen geregeerd, protestants Nederland.
In haar statuten heeft de SGP haar grondslag als volgt geformuleerd: “De partij stelt zich op de grondslag van Gods Woord, zoals daarvan belijdenis gedaan wordt in de artikelen 2 tot en met 7 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Zij onderschrijft geheel en onvoorwaardelijk de Drie Formulieren van Enigheid, zoals deze zijn vastgesteld in de Nationale Synode, gehouden te Dordrecht in de jaren zestienhonderd achttien en zestienhonderd negentien. Zij belijdt mitsdien het absoluut gezag van Gods Woord (naar de zuivere Statenvertaling) over alle terreinen van het leven en derhalve mede over het terrein van het staatkundige en maatschappelijke leven zoals nader uitgewerkt in het Program van Beginselen.” Volgens dezelfde statuten streeft de SGP niet in de eerste plaats naar een meerderheid van de kiezers, maar vooral naar de handhaving en doorwerking van de beginselen die ze belijdt. Daarom wordt de SGP ook wel een getuigenispartij genoemd.
Er is sprake van een stabiele aanhang uit de kring van de “bevindelijk” gereformeerden; gereformeerden voor wie de persoonlijke geloofsbeleving een belangrijke rol speelt. De SGP vindt haar aanhang in brede lagen van de bevolking. De achterban van de SGP is sterk regionaal geconcentreerd. De partij heeft veel aanhang in wat wordt genoemd 'de Bible belt', een strook van Nederland, die loopt vanuit Zeeland via de Zuid-Hollandse eilanden en waarden naar de Utrechtse heuvelrug, de Veluwe en Noord-West-Overijssel. In sommige gemeenten (Tholen, Goedereede, Neder-Betuwe, Staphorst, Rijssen-Holten en Urk) heeft de SGP traditioneel een sterke positie.
Bij verordening van de rijkscommissaris voor bezette Nederlandse gebieden van 5 juli 1941 werden de politieke partijen ontbonden, waaronder de SGP. In oktober 1945 werd de partij heropgericht. Haar voorman ds. G.H. Kersten mocht niet terugkeren in de Tweede Kamer. In zijn plaats kwam de tweede man, ds. P. Zandt, die de functies van kamerlid en partijvoorzitter op zich nam.
Beginselen
Het christelijk karakter van de partij blijkt vooral uit het partij- of beginselprogramma. Daarin staat onder andere dat de partij streeft naar een regering van ons volk op de in de Bijbel geopenbaarde ordening van God. Dit betekent geen vermenging van staat en kerk. De SGP is tegen een kerkstaat of een staatskerk. Anderzijds kunnen geloof en politiek niet gescheiden worden. Er moet in de politieke ruimte zijn voor argumenten op basis van de Bijbel. De partij onderscheidt zich van andere christelijke partijen door vast te houden aan het onverkorte artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Dit artikel handelt over de taak van de overheid.
De SGP is een interkerkelijke partij. Haar leden behoren tot verschillende kerkformaties van de gereformeerde gezindte. Maar ook anderen die de beginselen van de partij voorstaan, kunnen lid worden.
Binnen de partij was en is de rol van de vrouwen al vanaf de oprichting een discussiepunt. In haar eerste partijprogramma uit 1918 wees de SGP het vrouwenkiesrecht af. Toen in 1922 het actief vrouwenkiesrecht werd ingevoerd riep zij vrouwen op om - ondanks de opkomstplicht - niet te gaan stemmen. Pas in 1989 werd, onder invloed van de maatschappelijke ontwikkelingen, in het beginselprogramma opgenomen dat de vrouw zelf moet bepalen of zij meent wel of niet te moeten gaan stemmen. Door een maas in de statuten konden in 1984 enkele vrouwen lid worden van de partij. In 1993 legde de SGP expliciet vast dat vrouwen geen lid konden worden. Dit leverde veel kritiek op en toen de partij in 1994 haar derde Tweede Kamerzetel verloor, schreef zij dit verlies onder andere toe aan haar vrouwenstandpunt. In 1996 werd bepaald dat vrouwen buitengewoon lid konden worden. Onder druk van een bij de rechter afgedwongen subsidiestop en van de eigen linkervleugel werd in 2006 het lidmaatschap opengesteld voor vrouwen.
Politieke standpunten
Veel standpunten van de SGP zijn in de loop der jaren nauwelijks veranderd. Dat geldt onder meer voor
  • herinvoering van de doodstraf
  • bevordering van de openbare zedelijkheid
  • bevordering van de traditionele (gezins)rol van vrouwen
  • verbod van abortus en euthanasie
  • benadrukking van het christelijke karakter (onder meer door vastlegging in de Grondwet)
Veel van deze standpunten werden gedeeld door andere christelijke partijen. In de loop der tijd is het standpunt over onder meer sociale verzekering en gezondheidszorg gematigder en pragmatischer geworden. In de sociale wetgeving en ten aanzien van vaccinatie werd onder meer door toedoen van de SGP een mogelijkheid voor gewetensbezwaren opgenomen. In deze tijd kiest de SGP vooral voor aanpassing van de sociale zekerheid met het oog op de betaalbaarheid op langere termijn vanwege de te verwachten vergrijzing.
De SGP is voorstander van het behoud van het Koninkrijk der Nederlanden en de identiteit daarvan. Daarom was de SGP lang tegen iedere vorm van internationale samenwerking (zo was zij tegen de Volkenbond, de Verenigde Naties en de EEG). Nu is de SGP tegen een Europese superstaat, maar wordt erkend dat Europese samenwerking en integratie op sommige terreinen nodig is.
Optreden in het parlement
De SGP nam direct na de oprichting in 1918 deel aan de Tweede Kamerverkiezingen, maar kon geen zetel bemachtigen. In 1922 deed de partij met een zetel haar intrede in de Tweede Kamer. Vanaf 1922 is ze onafgebroken vertegenwoordigd geweest in de Tweede Kamer. Het zetelaantal heeft vanaf 1925 voortdurend gevarieerd tussen twee of drie zetels. Voormannen van de SGP waren achtereenvolgens de dominees Kersten en Zandt, ir. C.N. van Dis, dominee G.H. Abma, ir. H. van Rossum en ir. B.J. van der Vlies.
Pas in 1956 kwam de SGP in de Eerste Kamer met één zetel. De partij profiteerde van de uitbreiding van het aantal Eerste Kamerleden van 50 naar 75. In 1960 ging deze zetel weer verloren. Maar sinds 1971 is de SGP ook met één of twee zetels steeds in de Eerste Kamer vertegenwoordigd. In 1984 werd ir. L. van der Waal de eerste vertegenwoordiger van 'Klein Rechts' in het Europees Parlement. Daarvoor werd samengewerkt met de Christen Unie. Vooral bij verkiezingen voor de leden van provinciale staten en van de gemeenteraad kwam het voor dat er lijstverbindingen werden aangegaan met min of meer gelijkgestemde politieke partijen en politieke groeperingen.
Hoewel de SGP vooral een getuigende partij is, heeft zij toch invloed gehad bij belangrijke politieke besluiten. Het voornaamste wapenfeit was het ten val brengen van het eerste kabinet-Colijn. De SGP'ers Kersten en Zandt wisten in 1925 met steun van de Christelijk-Historische Unie (CHU) en van de linkse oppositie een amendement op de begroting van Buitenlandse Zaken aangenomen te krijgen, waardoor de gelden voor het gezantschap bij de paus werden geschrapt. Omdat dit voor de katholieke RKSP-ministers onaanvaardbaar was, vroegen zij ontslag. De overige ministers volgden hun voorbeeld.
Ook op terreinen buiten de directe politieke strijdpunten kon de SGP invloed uitoefenen. Gedacht kan worden aan wetgeving op het gebied van het waterstaatsbestuur, aan gemeentelijke herindelingen, parlementaire rechten, verkeerswetgeving en aan regelgeving op het gebied van scheepvaart en landbouw en visserij. Omdat SGP'ers vaak lange tijd Kamerlid zijn en als regel veel kennis hebben van staatsrechtelijke en procedurele kwesties, wisten zij in het parlement het nodige gezag te verwerven.
De SGP als organisatie
De SGP is opgebouwd uit plaatselijke kiesverenigingen. Deze verenigingen hebben eigen statuten. Wie lid wil worden van de SGP dient zich aan te sluiten bij een van de plaatselijke kiesverenigingen, die gezamenlijk het samenwerkingsverband de SGP vormen. De oudste kiesverenigingen zijn van 1917. De plaatselijke kiesverenigingen binnen een provincie vormen een provinciale vereniging. Zijn er in een gemeente twee of meer kiesverenigingen dan vormen die samen een gemeentelijke kiesvereniging, die onder meer de kandidaten stelt voor de gemeenteraad. De taken en bevoegdheden van deze verenigingen zijn, voor zover niet in de statuten van de partij omschreven, geregeld in het algemeen reglement van de partij en in een eigen huishoudelijk reglement. De lijnen in de partijorganisatie als het gaat om voorstellen en vragen van leden voor de algemene vergadering van kiesverenigingen lopen via de Statenkringen en Provinciale Verenigingen.
Een provincie kon zijn ingedeeld in een aantal statenkringen. Dat was het geval in Zuid-Holland, Gelderland, Zeeland en Overijssel. Een statenkringvereniging fungeerde als een schakel tussen de plaatselijke kiesverenigingen en de provinciale afdeling. Verder hadden ze een wezenlijke taak in het opstellen van de kandidatenlijsten voor de verkiezingen van de Provinciale Staten en traden ze op als beroepsinstantie bij moeilijkheden met bijvoorbeeld de gemeenteraadsverkiezingen. Met de statutenwijziging van 1998 van de SGP werden de statenkringen opgeheven, omdat hun bevoegdheden en taken, en daarmee hun grondslag verdween.
Voor het functioneren van de partij zijn verder nog van belang de algemene vergadering, het hoofdbestuur en het dagelijks bestuur, de raad van advies, en het partijbureau.
De algemene vergadering is het hoogste orgaan binnen de partijorganisatie. Zij beslist over onder meer wijzigingen in het program van beginselen, de partijstatuten en het algemeen reglement, en over de bij de algemene vergadering ingediende voorstellen. Ook kiest zij de leden van het hoofdbestuur. Wanneer een bepaald voorstel brede bespreking vergt, bestaat de mogelijkheid om een huishoudelijke vergadering te houden. De algemene vergadering of partijdag is door de jaren heen steeds een belangrijke ontmoetingsplaats voor partijleden uit het land. Het hoofdbestuur bestaat uit een algemeen en een partijvoorzitter, een partijsecretaris en -penningmeester en een aantal leden. In 1976 werd er naast het hoofdbestuur een dagelijks bestuur ingesteld.
Door de jaren heen had het hoofdbestuur in de partij een centrale en dominerende plaats. De voorstellen van het bestuur passeerden vrijwel altijd de algemene vergadering. Tot twee keer toe echter werd er een Comité van bezwaarden opgericht. In 1947 en in 1969 waren er partijleden die zich bezwaard voelden over de gang van zaken binnen de partij en de houding van het hoofdbestuur. Elke Provinciale Vereniging stuurt afgevaardigden naar de vergaderingen van de raad van advies, ook wel vertrouwensvergaderingen genoemd. Het hoofdbestuur consulteert de raad van advies bij belangrijke partijaangelegenheden. De vergaderingen van het hoofdbestuur met de raad van advies dragen een vertrouwelijk karakter omdat daar onder meer wordt gesproken over de kandidaatstelling voor de Tweede Kamer.
Vanwege de toename van de werkzaamheden werd er in 1926 een partijbureau opgericht. De partijsecretaris verzorgde tevens de administratie van het partijblad De Banier. In 1980 kocht de SGP een pand aan de Laan van Meerdervoort te Den Haag. Behalve het partijbureau werden er ook het voorlichtings- en vormingscentrum, de jongerenorganisatie en het studiecentrum SGP gehuisvest. Dit pand kreeg de naam ds. G.H. Kerstenhuis. Sinds 2006 is het partijbureau gevestigd in Gouda. In 2011 werd besloten een eigen pand te laten bouwen in Rotterdam.
Het tijdschrift De Banier functioneert al vanaf 1921 als spreekbuis van de partij. Vanaf 1929 wordt het partijorgaan door een eigen drukkerij gemaakt en uitgeven. Leden van het hoofdbestuur fungeerden als commissarissen van de naamloze vennootschap De Banier, waarmee een nauwe verstrengeling tussen partij en uitgever ontstond. Na de oorlog leidde dit nog tot een heikele kwestie in verband met eigendomsrechten en financiële aanspraken. Daarom werd deze constructie beëindigd en gaat het blad uit van de partij met een eigen redactie. Het blad is in digitale vorm te raadplegen via de website van de SGP.
Bronnen:
  • W.Chr. Hovius e.a., Van goedertierendheid en trouw. 75 jaar Staatkundig Gereformeerde Partij. 1918-1993 (Den Haag 1993)
  • http://www.sgp.nl/
  • http://www.europa-nu.nl/id/vhu9aevo2zy1/90_jaar_staatkundig_gereformeerde_partij
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Staatkundig_Gereformeerde_Partij
  • Archief SGP, zoals beschreven in deze archiefinventaris.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De aanleiding voor de overdracht van het archief werd gevormd door de verhuizing van het partijbureau van Den Haag naar Gouda en de ondeugelijke berging. Uit een aantal opties koos het hoofdbestuur van de SGP voor in bewaringgeving aan het Nationaal Archief.
De verwerving van het archief
Het archiefblok bevat archiefstukken onder verschillende rechtstitels verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
De kern van de archieven bestaat uit verslagen en besluitenlijsten van de vergaderingen en jaarverslagen (deels in registers), uit statuten en reglementen, partijprogramma’s en de correspondentieseries. Ook zijn er informatieve overzichten, beleidsplannen en onderzoeksrapporten bewaard gebleven. Van belangrijke thema’s, zoals politieke standpunten, de discussie over de rol van de vrouw in de politiek en interne partijaangelegenheden zijn onderwerpsdossiers gemaakt. Van de uitgave van bladen zijn de redactiestukken aangetroffen en soms de bladen zelf.
Selectie en vernietiging
Bij de bewerking zijn alleen dubbelen en kladstukken geselecteerd voor vernietiging, alsmede documentatie van heel algemene aard. De omvang van het vernietigbare materiaal bedraagt 0,5 meter.
Verantwoording van de bewerking
Voorafgaand aan de archiefbewerking bestond het uit twee delen. Het partijarchief van de SGP (omvang 8 meter) en de archieven van de statenkringen Rijnland en Gouda (omvang 1,5 m).
Het partij-archief van de SGP was voorgeordend naar archiefvormer: het bestuur, het Landelijk Verband, het Voorlichtings- en Vormingscentrum en het Studiecentrum SGP. Daarbinnen was er een globale ordening op chronologie of onderwerp. Er was geen nadere toegang. De dozen met statenkringarchieven bleken een aantal archiefjes van statenkringverenigingen en kiesverenigingen te bevatten, die voor het merendeel na de opheffing ervan op het partijbureau terecht waren gekomen. De archieven zijn geordend naar archiefvormer. Bij elke archiefvormer is in hoofdlijnen dezelfde indeling van algemeen en bijzonder gehanteerd en met een verdere onderverdeling naar onderwerpsrubriek.
De stukken van statenkringen en kiesverenigingen buiten Zuid-Holland zijn teruggeven aan de SGP en zijn in bewaring gegeven aan de gemeentearchieven en regionale historische centra.
In 2012 is een aanvulling op het archief binnengekomen met een totale omvang van 4 meter. Deze aanvulling is te vinden aan het einde van de inventaris.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (B). Inzage beperkt openbare inventarisnummers (jonger dan 40 jaar) slechts mogelijk na schirftelijke toestemming van het hoofdbestuur van de SGP
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), nummer toegang 2.19.203, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, SGP, 2.19.203, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Archiefbestanddelen